حاکم حسکانیقاضی ابو القاسم، عبیدالله بن عبدالله بن احمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسکان قرشی عامری نیشابوری، معروف به ابن‌حذاء (ابن‌حداد)، از علمای بزرگ قرن پنجم هجری است. ۱ - ولادتعبیدالله در نیشابور در خانواده‌ای اهل علم به دنیا آمد. او از همان کودکی در محضر پدر و پدربزرگ خود به فراگیری علم و دانش مشغول شد و خود را آماده کرد تا یکی از چهره‌های بزرگ علم و دانش در جهان اسلام گردد. ۲ - خاندانخاندان وی خاندانی اهل علم و مشهور بودند. جد بزرگ آنها امیر عبدالله بن عامر بن کریز در زمان خلافت عثمان منطقه خراسان را فتح کرده بود و مردم آن سامان به دست وی مسلمان شده بودند. از این جهت خاندان وی از عزت و احترام خاصی در نزد مردم برخوردار بودند. پدربزرگش احمد بن محمد بن احمد (۳۲۰- ۴۲۳ هجری) از روات حدیث بود و از ابواسحاق بزازی و ابوعمرو بن مطر و ابوالحسن ابن بندار صیرفی روایت نقل کرده است. پدرش عبدالله بن احمد بن محمد (۳۶۳- ۴۵۰ هجری) نیز واعظی مشهور بود. وی روزهای یکشنبه در مسجد مربعه در شهر نیشابور مجلس وعظ و خطابه داشت. او گاهی به شغل تجارت و گاهی نیز عهده‌دار مناصب حکومتی بود ولی بعدا به انزوا و عبادت روی آورد. عمویش عبدالرحیم بن احمد بن محمد، مردی صالح، عابد و زاهد بود. او از علمای نیشابور، عراق، حجاز و شام روایت شنیده بود. ۳ - فرزندانسه تن از فرزندان وی از راویان حدیث به شمار می‌آیند که عبارتند از: ۱- محمد بن عبیدالله بن عبدالله حسکانی، حاکم ابوعلی حذاء، وی شخصیتی با تقوا و متواضع و از علمای علم حدیث به شمار می‌آید. ۲- صاعد بن عبیدالله حسکانی، ابوسعید حذاء، او شخصیتی با تقوا و از اهل علم و حدیث است. ۳- وهب بن عبیدالله حسکانی، ابوالفضل حذاء، وی نیز اهل علم و حدیث و موعظه بود. او کوچکترین فرزند ذکور پدر بود و روایات فراوانی را از او شنیده بود. وهب در صومعه‌ای روی به عبادت آورد و برای شاگردان خود در آنجا روایت نقل می‌کرد (۴۵۰- ۵۲۴ هجری). ۴ - شخصیتحاکم حسکانی از علمای مشهور دوران خود بود. بسیاری از روات حدیث پای درس او می‌آمدند تا از او روایت بشنوند و یا اجازه روایت بگیرند. او شیخی فاضل و دارای مجلس وعظ و خطابه بود و خود نیز از علمای فراوانی روایت شنیده و یا اجازه روایت داشت. ۵ - مذهببرخی او را از علمای اهل تسنن و پیرو مذهب حنفی می‌دانند. و برخی دیگر او را از علمای شیعه می‌دانند که تقیه می‌کرده است. ابن طاووس درباره ایشان می‌گوید: «الحاکم الحسکانی کان من اعیان رجال الجمهور»، حاکم حسکانی از شخصیت‌های برجسته علمای اهل تسنن بود. ذهبی در کتاب تذکرة الحفاظ می‌گوید: «و وجدت له مجلسا یدل علی تشیعه و خبرته بالحدیث و هو تصحیح خبر رد الشمس و ترغیم النواصب الشمس»، کتابی از ایشان یافته‌ام که دلالت بر شیعه بودن ایشان دارد و آن «تصحیح رد الشمس...» است. ۶ - سفر به مرواو به شهر مرو سفر کرد تا از علمای آن دیار بهره برد و از آنها روایت بشنود. علاوه بر آن، او خود نیز در آنجا جلسات درس برقرار نمود و جمع فراوانی از مشتاقان علم و دانش را پروانه‌وار به دور خود جمع کرد و شاگردان فراوانی را تربیت کرد. ۷ - اجازه روایتحاکم حسکانی از بسیاری مشایخ روایی آن دوران اجازه روایت دارد مانند: ۱- ابوعبدالله حاکم نیشابوری ۲- ابوالحسن علوی ۳- عبدالله بن یوسف اصفهانی ۴- ابوالحسن بن عبدان ۵- ابن‌فتحویه دینوری ۸ - اساتیدحاکم حسکانی نزد علمای فراوانی به فراگیری علم و دانش پرداخت و از محضر درس آنان بهره برد مانند: ۱- پدرش عبدالله بن احمد بن محمد ۲- جدش احمد بن محمد ۳- ابو طاهر بن محمش ۴- قاضی ابوالعلاء صاعد ۵- حاکم، ابوعبدالله حافظ ۹ - شاگردانعلمای فراوانی نیز از محضر درس وی بهره برده‌اند از جمله: ۱- عبد الغافر بن اسماعیل فارسی (۴۵۱- ۵۲۹ هجری). ۲- مهدی بن ابی حرب ۳- سید ابومحمد حسینی قاینی ۱۰ - آثارعبد الغافر بن اسماعیل، شاگرد مشهور حاکم حسکانی در کتاب تاریخ نیشابور می‌گوید: «من فهرست تصانیف و تالیفات استادم را به خط خودش دیده‌ام که به صد عنوان می‌رسید و در میان آنها مطالب ارزشمندی بود». از تالیفات وی می‌توان به این عناوین اشاره کرد: ۱- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی اهل‌البیت صلوات‌الله‌و‌سلامه‌علیهم ۲- فضائل شهر رجب ۳- خصائص علی بن ابیطالب علیه‌السّلام فی القرآن ۴- تصحیح خبر رد الشمس و ترغیم النواصب الشمس (شمس جمع شموس و به معنای متعصب و لجوج است.) ۱۱ - وفاتسرانجام قاضی محدث، ابو القاسم عبیدالله بن عبدالله حسکانی پس از عمری خدمت به علوم و معارف محمد و آل محمد صلی‌الله‌علیهم‌اجمعین در حدود سال ۴۹۰ هجری دیده از این دنیا فرو بست و به دیار باقی شتافت. ۱۲ - عناوین مرتبطشواهد التنزیل لقواعد التفضیل (کتاب) ۱۳ - منبعنرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |